Wielu Klientów naszej Kancelarii prowadzi działalność gospodarczą, w ramach której na co dzień spotyka się z problematyką nieterminowego regulowania należności przez swoich kontrahentów – przedsiębiorców. Kierując do nas wówczas prośbę o podjęcie działań zmierzających do wyegzekwowania zaległych należności, wskazujemy na możliwość jednoczesnego dochodzenia wraz z roszczeniem głównym, przewidzianej przepisem art. 10 ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych (t.j. z dnia 23 lutego 2021 r.; Dz.U. z 2021 r. poz. 424; zwanej dalej: „u.p.n.o.”) – rekompensaty za koszty odzyskiwania należności. Rekompensata ta wynosi – w zależności od wysokości roszczenia głównego:
1) 40 euro – gdy wartość świadczenia pieniężnego nie przekracza 5000 złotych;
2) 70 euro – gdy wartość świadczenia pieniężnego jest wyższa niż 5000 złotych, ale niższa niż 50 000 złotych;
3) 100 euro – gdy wartość świadczenia pieniężnego jest równa lub wyższa od 50 000 złotych.
Równowartość kwoty rekompensaty jest ustalana przy zastosowaniu średniego kursu euro ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski ostatniego dnia roboczego miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym roszczenie główne stało się wymagalne (art. 10 ust. 1a u.p.n.o.).
Z uwagi na fakt, że ustawodawca nie przewidział w ustawie zapisu dotyczącego okresu przedawnienia roszczenia o rekompensatę za koszty odzyskiwania należności, kwestia ta stała się przedmiotem dyskusji wśród przedstawicieli doktryny prawniczej. Do tej pory nie było jednolitego stanowiska w zakresie tego, w jaki sposób należy liczyć okres przedawnienia roszczenia o rekompensatę za koszty odzyskiwania należności. Z jednej strony podkreślano ścisły związek rekompensaty z roszczeniem głównym, powstałym z tytułu transakcji handlowej, co przemawia za wzajemnym powiązaniem okresów przedawnienia tych roszczeń. W tym wypadku należałoby przyjąć, że roszczenie o rekompensatę przedawnia się najpóźniej z chwilą przedawnienia roszczenia głównego. Dostrzegano tu podobieństwa do argumentacji, jaka legła u podstaw uchwały Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 2005 r. (sygn. akt III CZP 42/04), zgodnie z którą roszczenie o odsetki za opóźnienie przedawnia się najpóźniej z chwilą przedawnienia się roszczenia głównego, z uwagi na akcesoryjność tych roszczeń.
Z drugiej jednak strony, zgodnie ze stanowiskiem przeważającej części przedstawicieli doktryny prawniczej, obowiązujące normy prawa sprzeciwiają się tak daleko idącej interpretacji. Zgodnie z dominującym poglądem, do roszczenia rekompensaty za koszty odzyskiwania należności – co do zasady – zastosowanie znajdzie przepis art. 118 k.c., stanowiący 3-letni okres przedawnienia roszczenia związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej. W konsekwencji, może teoretycznie dojść do sytuacji, w której okres przedawnienia roszczenia głównego o zapłatę należności z tytułu transakcji handlowej (np. z faktury) zakończy się wcześniej aniżeli okres przedawnienia roszczenia o zapłatę rekompensaty za koszty odzyskiwania należności, stanowiącej roszczenie główne (zwłaszcza w transakcjach handlowych, do których – ze względu na przedmiot tych transakcji – zastosowanie znajdzie krótszy termin przedawnienia, np. 2-letni w przypadku roszczeń wynikających z umowy o dzieło).
Wówczas należy się zastanowić, czy fakt, że wierzycielowi nadal przysługuje roszczenie o rekompensatę, pomimo że roszczenie główne uległo już przedawnieniu – pozostaje w zgodzie z kompensacyjną funkcją rekompensaty.
Powyższe zagadnienie prawne było przedmiotem analizy Sądu Najwyższego, który w dniu 30 września 2021 r. w sprawie o sygn. akt III CZP 37/20 podjął uchwałę, odpowiadając na pytanie: „Czy roszczenie wynikające z art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (Dz.U. 2019 poz. 118 tekst jednolity) przedawnia się w terminie określonym w art. 118 k.c., czy też w terminie przewidzianym dla świadczenia głównego?”. W tym orzeczeniu Sąd Najwyższy jednoznacznie przesądził, że: „termin przedawnienia roszczenia o rekompensatę za koszty odzyskiwania należności, opartego na art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych (poprzednio pod nazwą: ustawa o terminach zapłaty w transakcjach handlowych; tekst jedn. Dz. U. z 2019 r., poz. 118), określa art. 118 k.c.”
Wydaje się zatem, że powyższa uchwała Sądu Najwyższego – pomimo, że nie posiada cech zasady prawnej – może stanowić przysłowiowy „kamień milowy” w procesie ujednolicania stanowiska doktryny prawniczej oraz orzecznictwa w zakresie poruszonej niniejszym artykułem kwestii przedawnienia rekompensaty za koszty odzyskiwania należności.